W styczniu 2013 KARAT wraz z białoruskim partnerem „Public Association “Women’s Independent Democratic Movement” (PA “WIDM”), rozpoczął  działania mające na celu wzmocnienie prawnej ochrony praw  kobiet na Białorusi .

Celem inicjatywy było:

• Wsparcie białoruskich liderek działających na rzecz praw kobiet w pisaniu projektu ustawy dotyczącej równości płci oraz przemocy domowej.
• Wspólne wypracowanie propozycji konkretnych rozwiązań prawnych, które powinny zostać włączone w projekt ustawy dotyczącej równości płci i przemocy domowej, aby była ona efektywna.
• Wypracowanie strategii wraz z planem działań rzeczniczych na rzecz przyjęcia projektu ustawy dotyczącej równości płci i przemocy domowej na Białorusi.

Podjęte działania:

W dniach 18 – 21 kwietnia b.r. w Warszawie odbyło się  strategiczne szkolenie na temat prawnej ochrony kobiet przed dyskryminacją i przemocą domową, w którym udział wzięły obrończynie praw kobiet z Białorusi. Szkolenie stanowiło odpowiedź na obecne wyzwania jakie stoją przed ruchem kobiecym na Białorusi. Uczestniczki miały możliwość zapoznania się z najlepszymi europejskimi przykładami prawa antydyskryminacyjnego, a także z rekomendacjami Unii Europejskiej i ONZ dotyczącymi efektywnego zapobiegania dyskryminacji oraz przemocy ze względu na płeć, a także ochrony ofiar. Prawniczki prowadzące szkolenie dzieliły się z białoruskimi aktywistkami polskimi doświadczeniami związanymi z tworzeniem projektu ustawy antydyskryminacyjnej oraz tej dotyczącej przemocy domowej tak, aby podnieść ich wiedzę na temat problemów jakie mogą napotkać zarówno na etapie pisania projektów, jak i podczas prezentowania ich białoruskim władzom. Obrończynie praw kobiet miały okazję przedyskutować z polskimi ekspertkami mocne i słabe strony ich projektu dotyczącego przemocy domowej w świetle międzynarodowych rozwiązań prawnych, a także możliwości i zagrożenia w kontekście obecnej sytuacji społecznej i politycznej na Białorusi.

Szkolenie stanowiło jedną z serii inicjatyw, które kobiece organizacje na Białorusi zamierzają podjąć w celu nakłonienia białoruskiego rządu do przyjęcia prawa o równym statusie kobiet i mężczyzn oraz o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy domowej. Szkolenie zostało zorganizowane przez KARAT we współpracy z białoruską organizacją partnerską Public Association of “Women’s Independent Democratic Movement” (PA ‘WIDM’).

Wiedza przekazana przez Polskie ekspertki uczestniczkom szkolenia została zawarta w raporcie “Rozwiązania prawne w zakresie przeciwdziałania dyskryminacji i przemocy wobec kobiet”. Raport stanowi ważne źródło informacji o prawodawstwie anty-dyskryminacyjnym i anty-przemocowym ONZ, Unii Europejskiej oraz polskim w kontekście równości płci. Raport skupia się na dyrektywach unijnych zakazujących dyskryminacji, rekomendacji Rady Europy oraz ONZ odnośnie modelowych rozwiązań prawnych zapobiegających przemocy domowej, a także na polskim prawie dotyczącym ochrony kobiet przed dyskryminacją (Kodeks Pracy, Konstytucja RP, Ustawa anty-dyskryminacyjna oraz Ustawa o przemocy domowej).

Raport dostępny jest w języku Polskim oraz Rosyjskim

Pomimo tego, że Białoruś jest państwem-sygnatariuszem Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie Likwidacji Wszystkich Form Dyskryminacji Kobiet (CEDAW) i jest zobowiązana do wdrożenia jej zapisów, rząd nie wykazuje wystarczającego zaangażowania i jest raczej niechętny podejmowaniu aktywnych działań na rzecz poprawy sytuacji kobiet. Władze białoruskie wciąż nie przyjęły podstawowych przepisów mających na celu ochronę fundamentalnych praw kobiet, takich jak zakaz dyskryminacji czy prawo zapobiegające i zwalczające przemoc domową.

Chociaż przyjęcie tych przepisów zostało wpisane do Narodowego Planu Działań na rzecz Równego Statusu (NPAGE), to istnieją uzasadnione obawy, że władze nie podejmą aktywnych kroków inicjujących odpowiedni proces legislacyjny. Innymi słowy, wydaje się niemożliwe, aby decydenci przygotowali właściwe projekty ustaw dotyczących równości płci i walki z przemocą domową.

Dlatego celem Publicznego Stowarzyszenia „Niezależny Demokratyczny Ruch Kobiet” (PA WIDM) z Mińska, które jest koordynatorem szerokiej społeczności obrońców praw kobiet na Białorusi (Sieć na rzecz Praw Kobiet – WHRN) jest opracowanie projektów ustaw i lobbowanie za ich przyjęciem. Aby ułatwić ten proces, należy pomóc PA WIDM i działaczkom WHRN w przygotowaniu odpowiednich projektów. Kraje Europy Środkowej i Wschodniej mają wiele doświadczenia jeśli chodzi o przygotowywanie tego rodzaju ustaw, ponieważ kraje te (a także państwa Azji Środowej) już mają te procesy poza sobą.

Na przykład w Polsce tak zwana „ustawa anty-dyskryminacyjna” została przyjęta w grudniu 2011 roku, a przepisy dotyczące zapobiegania i zwalczania przemocy domowej weszły w życie w roku 2005. Chociaż obu ustawom daleko do doskonałości, to w obu procesach legislacyjnych aktywnie uczestniczyły organizacje społeczeństwa obywatelskiego.

W tym kontekście PA WIDM, wraz z Koalicją KARAT, rozpoczęły współpracę mając na celu wzmocnienie kompetencji białoruskich działaczek kobiecych do opracowania propozycji legislacyjnych dotyczących równego statusu i zwalczania przemocy domowej. Celem tej współpracy jest wykorzystanie polskich doświadczeń (zarówno sukcesów, jak i porażek), tak aby ułatwić przeprowadzenie pozytywnych zmian prawnych na Białorusi.

Sytuacja obrończyń praw kobiet na Białorusi

Wg informacji otrzymanych od PA WIDM, w ostatnim czasie rozwój ruchu na rzecz praw kobiet znacznie spowolnił, głównie ze względu na toczącą się walkę o utrzymanie statusu prawnego organizacji. Co więcej, w ostatnich latach zmniejszyła się liczba organizacji kobiecych – obecnie oficjalnie zarejestrowanych jest ich tylko 32. Niewątpliwie ma to negatywny wpływ na możliwości ruchu kobiecego związane z realizacją jego misji i wypływaniem na decyzje polityczne.

Ze strony władz widać tendencję do dalszego pogarszania funkcjonowania trzeciego sektora, co widać na przykład w ograniczeniach dotyczących przyjmowania finansowania z zagranicy. W wyniku takiej polityki demokratyczne organizacje pozarządowe, w tym kobiece, mają niewielkie możliwości uczestniczenia w procesie podejmowania decyzji i są pozbawione możliwości realizowania swoich podstawowych funkcji – reprezentowania interesów obywateli w relacjach z państwem.

Dyskryminacja kobiet na Białorusi

Dyskryminacja kobiet i łamanie praw kobiet są powszechne we wszystkich sferach życia na Białorusi. Komitet CEDAW oraz inne ciała międzynarodowe wielokrotnie wyrażały swoje zaniepokojenie faktem, że państwo nie interesuje się prawami kobiet.

Brak ochrony prawnej przed dyskryminacją ze względu na płeć

W najnowszych Uwagach i Wnioskach, opublikowanych w 2011 roku po przeglądzie zgodności działań państwa z zapisami CEDAW, Komitet CEDAW podkreślił problem braku w krajowej legislacji wyraźnego zakazu dyskryminacji kobiet we wszystkich dziedzinach życia, zgodnie z art. 1 i 2 Konwencji. Zauważył także brak ustawy na temat równego statusu oraz wezwał stronę państwową do przyjęcia odpowiedniej legislacji, w tym jasnej definicji wszelkich form dyskryminacji kobiet, obejmujących zarówno dyskryminację bezpośrednią, jak i pośrednią.

Poprawa statusu kobiet na Białorusi nie będzie możliwa, o ile nie zostanie przyjęta odpowiednia legislacja anty-dyskryminacyjna.

 Przemoc wobec kobiet

Rozpowszechnienie różnych form przemocy domowej wobec kobiet (fizycznej, seksualnej, psychologicznej i ekonomicznej) to jeden z najostrzejszych przejawów łamania praw kobiet na Białorusi. Kraj nie realizuje zobowiązań międzynarodowych, dotyczących eliminacji tego zjawiska; nie widać także właściwego i kompleksowego podejścia do problemu przemocy domowej. Co więcej, Białoruś (w przeciwieństwie do niemal wszystkich krajów europejskich) nie ma żadnej ustawy dotyczącej przeciwdziałania i zwalczania przemocy domowej. Potrzeba przyjęcia takiej ustawy nie została wpisana do bieżącego Narodowego Planu Działań na rzecz Równego Statusu (NPAGE). Sam Plan działań jest niepełny i traktowany jako mało ważny, co jest istotne w kontekście wywierania nacisku na przyjęcie ustawy zapobiegającej i eliminującej przemoc domową. Poprzednie wersje NPAGE pokazały, że ich zasięg był ograniczony i że wiele celów pozostało niezrealizowanych. Dlatego na Białorusi potrzebne jest nieustanne podnoszenie kwestii praw kobiet, zarówno przez tamtejsze organizacje, jak i międzynarodowe instytucje działające na rzecz praw człowieka.

Przeprowadzenie wszystkich działań w ramach projektu „Mobilizacja na rzecz zwiększenia ochrony prawnej kobiet na Białorusi” było możliwe dzięki wsparciu finansowemu Ambasady Królestwa Niderlandów.